Aslına bakarsanız ABS frenlerin faydalarını çocukken zaten öğrenmiştiniz. Evin içinde deli gibi koşarken bir sonraki odaya dönmeye çalıştığınızda koridorda çoraplarınızla parke zeminde kaydığınızı hatırlıyor musun? Koridorda olabildiğince hızlı bir şekilde kendinizi konumlandıracak, kayacağınız alanın uzunluğunu kafanızda hesaplayacak, tam zamanında frene basacak ve omuzlarınızı kapıya doğru çevirecektiniz. Sonra, son saniyede, anneniz mutfaktan evin içinde koşmayı bırakmanız için bağırırken, ayaklarınız çekiş kazanmak için olabildiğince hızlı hareket ettirerek köşeyi dönerdiniz. Başka bir deyişle, ABS fren sistemlerinin prensiplerini farkında bile olmadan uyguluyordunuz.
Peki bilimsel açıdan bakacak olursak ABS fren sistemi nedir? Araçların güvenlik açısından artık olmazsa olmazı haline gelen ABS fren sistemi ne işe yarar ve en bilimsel yönleriyle avantajları ve dezavantajları nelerdir? Gelin, hep birlikte bu yazımızda bakalım.
ABS Fren Nedir?
ABS fren sistemi veya en yaygın olarak bilinen kısaltmasıyla ABS, aniden fren pedalına bastığınızda veya kaygan bir yüzey üzerinde yol aldığınızda aracınızdaki tekerleklerin kilitlenmesini önleyen bir güvenlik sistemidir. Koridorda çoraplarınızla kayıyorsanız ve yön değiştirmeye çalışıyorsanız, temel fizik kurallarına göre momentumunuz, gittiğiniz yöne doğru kaymaya devam etmenizi sağlar. Aynı şekilde patinajda lastikleriniz çekiş gücünü kaybeder. Durmak daha uzun sürer ve arabanızı yönlendirme yeteneğiniz kaybolur. ABS, en basit tanımıyla bu gibi durumlarda arabanızın kaymasını engeller.
ABS'nin arkasındaki fikir basitçe şudur: Patinaj yapan bir tekerlek, kaymayan bir tekerleğe göre daha az çekişe sahiptir. Frene bastığınızda lastiklerinizin çekişini bozmasını veya yol yüzeyinde kaymasını önleyebilirseniz, daha erken yavaşlayabilir ve aracınızın kontrolünü daha iyi sağlayabilirsiniz.
Aracınızdaki ABS'nin dört ana bileşeni vardır. Özel sensörler, her bir tekerleğin hız oranını algılar. Sensörler bu bilgiyi, bir tekerleğin ne zaman kilitleneceğini ve dönmeyi durduracağını belirlemek için verileri analiz eden ve izleyen bir bilgisayar denetleyicisi olan ABS modülüne iletir. Modül bir tekerleğin kilitlendiğini algıladığında pompaya (aktüatör) ve fren kaliperlerinin hızla o tekerlek için fren balatalarını sıkıştırmasına ve bırakmasına neden olan bir dizi valfe sinyal gönderir. Sonuç mu? Dönmeyi reddeden bir tekerlek. Bunun yerine frenler, tekerleği hızlı ama kademeli olarak yavaşlatmak için hızlı bir şekilde art arda - saniyede 15 defaya kadar - sıkışır ve serbest bırakılır. ABS sayesinde lastikleriniz kaymaz.
ABS Fren Sistemi Nasıl Çalışır?
Az önce de değinmiş olduğumuz üzere ABS'nin dört ana bileşeni hız sensörleri, valfler, pompa ve elektronik kontrol ünitesidir (ECU). Şimdi gelin, her bir bileşenin nasıl çalıştığına yakından bakalım.
- Hız sensörleri: Bu sensörler, tekerleklerin hızını izler.
- Valfler: Fren hattındaki valfler, frenlerdeki basıncı sağlar, bloke eder ve serbest bırakır.
- Pompa: Pompalar, fren uygulandığında fren kampanalarına veya kaliperlere basınç uygulayan hidrolik sıvı ile doldurulur.
- ECU: Elektronik kontrol ünitesi (ECU), ya da az evvel bahsettiğimiz ABS modülü, hız sensörlerinden gelen sinyallere tepki verir.
ABS ile, siz fren uygularken, hız sensörleri tekerleklerin azalan dönüşünü izler. Frenler dönüşü durdurmak üzereyken elektrik kontrol modülüne (ECU) bir sinyal gönderir. ECU, fren balatalarını valfler ve pompalar aracılığıyla tekerleklerden kısmen serbest bırakarak tekerleğin dönmeye devam etmesini sağlar. ABS ile tekerlekler dönmeye devam edebilir ve ani bir frenleme durumunda otomobilin kontrolünü elinizde tutmanıza olanak tanır. ABS olmadan, frenler uygulandıktan hemen sonra tekerlekler durur veya kilitlenir, bu durumda da tekerleklerin öteleme hızı nedeniyle araç patinaj yapar. Bu tarz koşullarda savrulma nedeniyle araç nispeten uzun bir mesafe kat eder ve kilitli tekerlekleri yönlendiremeyeceğiniz için aracı kontrol edemeyecek duruma gelirsiniz. Ayrıca aracın sol ve sağ tekerlekleri farklı çekiş yüzeylerinde ise, fren uygulaması tekerlekler üzerinde farklı sürtünme kuvvetleri oluşturur. Bu, aracın kontrolsüz bir şekilde dönmesine neden olur.
ABS Fren Sisteminin Avantajları Nelerdir?
ABS'nin avantajları yazımızın ilerleyen kısımlarında ele alacağımız herhangi bir dezavantajını gölgede bırakacak ehemmiyettedir. Bazı insanlar, güvenlik özelliğinin zamanında durmayı zorlaştırabileceğini, ABS'nin durmak için gereken alanı uzatabileceğini öne sürer - ve haklılar da. ABS devreye girdiğinde aracınızın durmasının gerçekten daha uzun sürebileceği çakıllı yollar gibi bazı koşullar vardır. Diğerleri, ABS'nin satın alma sırasında ve fren onarımı sırasında daha maliyetli olduğunu iddia eder - elbette bu da haklı bir tez. ABS birçok araçta standart, diğerlerinde ise bir seçenektir. ABS fren sistemi, hem ilk maliyet hem de frenlerin bakımı açısından yadsınamayacak bir fiyat etiketi ile birlikte gelir.
Öte yandan ABS, hareket halindeki aracınızın kinetik enerjisini durdurma gücü için termal enerjiye dönüştürmek için kullanılan sürtünme miktarını en üst düzeye çıkardığından, fren esnasında daha erken durmanıza yardımcı olacaktır. Söz konusu fiyatı olunca ABS fren sistemi, böyle bir güvenlik özelliğinin olmaması durumunda katlanılacak maddi ve manevi hasar göz önünde bulundurulduğunda katlanmaya fazlasıyla değer bir özelliktir. ABS'nin en büyük gücü zaten sizi daha erken durdurma yeteneği değil, daha çok direksiyonunuzun kontrolünü elinizde tutmanıza izin vermesidir. İşte ABS fren sisteminin en temel avantajlarından bazıları:
- ABS, birçok sürüş koşulunda panik anıyla fren yaptığınızda daha erken durmanıza yardımcı olur.
- ABS, durma mesafeleri artırıldığında bile aracınızın direksiyon kontrolünü korumanıza izin verir.
- Birçok sigorta şirketi, aracınızda ABS donanımı olduğunda kasko indirimi ve sigorta primi indirimleri sunar.
- ABS fren sistemine sahip bir aracın yeniden satış değeri olmayanlara kıyasla daha yüksektir.
ABS Frenlerin Dezavantajları Var Mıdır?
ABS fren sistemlerinin çoğu durumda bir güvenlik özelliği olduğu kanıtlanmıştır. Buna rağmen yukarıda da değindiğimiz üzere bazı otomotiv uzmanları, ABS frenlerinin yadsınamayacak bazı dezavantajları olduğunu da ileri sürebilmektedir. İşte sürücülerin ve oto ekspertizlerinin ABS fren sisteminde bulduğu bazı olumsuz yönler:
- Tutarsız durma süreleri: ABS fren sistemi, kaygan koşullarda daha güvenli frenleme sağlamak için yapılmıştır. Bununla birlikte, bazı sürücüler, sistemde bazen ABS fren sistemi arızaları meydana gelebileceğinden normal koşullar için durma mesafelerinin ABS'leri tarafından uzatıldığını bildirmektedir.
- Yüksek maliyet: Bir ABS'nin bakımı pahalı olabilir. Her bir tekerlekteki pahalı sensörler, kalibrasyondan çıkarsa veya başka bir sorun çıkarırsa, düzeltilmesi epey maliyetli olabilir. Bazıları için bu, bir araçtaki ABS'yi reddetmek için büyük bir nedendir.
- Sistemin hassasiyeti: Frenlerle gereğinden fazla uğraşarak ABS sisteminde sorun yaratmak aslında kolaydır. Bu sorunlar arasında dengeleyici bir fren sensörünün aracın titremesi, yüksek ses çıkarması veya genel olarak daha kötü fren yaparak ABS'nin yönünün bozulması gibi sebepler yer alır.
Aracınızın, en azından sert fren yaparken bile etkili bir şekilde direksiyonu kontrol etmenizi sağlayan gelişmiş bir güvenlik sistemiyle donatılmış olması, tüm dezavantajlar da göz önünde bulundurulduğunda inanılmaz rahatlatıcı ve güven veren bir histir. Peki ABS'nizi devreye sokmak için ne yapmanız gerekiyor? Tam olarak hiçbir şey. Tıpkı size kaygan bir zeminde nasıl koşacağınızın söylenmesine gerek olmadığı gibi (anneniz size durmanızı söyleme ihtiyacı hissetse de), özel bir şey yapmanıza gerek kalmadan sistem arka planda çalışarak aniden fren yapmanızı bekler. Bunu yaptığınızda, fren pedalında hafif bir titreşim hissedecek ve bir hırıltı veya vızıltı sesi duyacaksınız. Bu oldukça normaldir. Yapmaktan kaçınmanız gereken şey ise, geçmişte çoğu araçta ABS olmadığında bazı sürücülerin yaptığı gibi fren pedalını kendiniz pompalamaktır. Sadece pedala sıkıca basın ve bırakın, gerisini sistem halletsin. Ne de olsa küçüklüğünüzden beri bunun pratiğini yapıyorsunuz, değil mi?
